چگونه کمک به غزّه در قانون اساسی گنجانده شد!؟/ شهیدبهشتی: از مسلمان که هیچ، باید از غیرمسلمان مظلوم هم حمایت کنیم؛ ولو کافر باشد!

امّا علاوه بر همه ی این ها، لازم است تا بدانیم که یاری رساندن به مسلمین و مستضعفین جهان، یکی از مباحثی است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز آمده و از وظایف دولت دانسته شده است. به غیر از فصل دهم قانون اساسی که به سیاست خارجی مربوط است و در آنجا نیز به این موضوع پرداخته شده، اصل سوم قانون اساسی از این قرار است:« دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه ی امکانات خود را برای امور زیر به کار برد: ...»[2] در ادامه شانزده بند نگاشته شده که در آخرین آن ها آمده است:« تنظيم سياست خارجي كشور براساس معيارهاي اسلام، تعهد برادرانه نسبت به مسلمانان و حمايت بي‏دريغ از مستضعفان جهان.»

از این رو بر آن شدیم تا دفتر تاریخ را ورق زده و مشاهده نماییم که تصویب کنندگان این بند در مجلس خبرگان قانون اساسی، از چه رو به این نتیجه رسیدند تا چنین عبارتی را در صفحات ابتدایی قانون اساسی بنگارند.

مرور متن مشروح مذاکرات این مجلس ما را به چند نکته رهنمون می سازد. اوّل آن که اکثریّت این مجلس را شخصیّت های برجسته ای تشکیل داده بودند که تعداد قابل توجّهی از آنان از اسلام شناسان مسلّم عصر ما به حساب می آیند.

از این رو باید توجّه داشت که مصوّبات چنین مجلسی، نمی تواند از معیارهای شرع مقدّس دور باشد. درثانی مطالعه ی این مذاکرات حکایت از دقّت نظر و وسواس پسندیده ی این مجموعه در بررسی تک تک الفاظ قوانین دارد. سوم آن که شاید بین برخی از استدلال های مطرح شده در این مذاکرات و گفتگوهایی که این روزها در خصوص کمک به مردم غزّه و دیگر مظلومین جهان می شنویم شباهت‎هایی دیده شود که خالی از لطف نباشد.

امّا پیش از پرداختن به متن مذاکرات، لازم به ذکر است که عبارت ابتدایی این بند، در متن پیش نویس قانون اساسی نوشته شده و پس از تغییراتی در کمیسیون مربوطه، در مجلس خبرگان به شرح زیر درباره ی آن تبادل نظر شده است:

« 16- برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان.

آیت الله سبحاني: در پيش‏نويس سابق يك اشكال وجود داشت، زيرا كه نوشته شده بود «آزاد كردن همه مستضعفان جهان». بايد تأمين سعادت آنها هم نوشته شود، و الا آزاد كنيم و دعوت به اسلام نكنيم درست نيست.

 حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: ما احساس مسؤوليت مى‏كنيم و اين مسؤوليت از ايدئولوژي ما برخاسته است. به اين ترتيب تعهدهاي همه جانبه را ما بايد بپذيريم، در حالي كه ابرقدرت‏ها اين كار را نكرده‏اند.

آیت الله مكارم شيرازي: به نظر مي‏رسد عبارت اول و آخر جهاني است و وسطي اسلامي، در صورتي كه دو عبارت جهاني بايد پهلوي هم قرار گيرد و اسلامي هم جدا باشد.

آیت الله طاهري خرم‏آبادي: برقراري روابط عادلانه با همه ملل درست نيست، زيرا ما مي‏دانيم بعضي از ملل مانند اسرائيل يا ملل ديگر ستمگر هستند.

آیت الله بهشتی(نايب رئيس): عرض مى‏كنم كه وظيفه مسلمان عادل اين است كه ظالم را، ولو ظالم به ديگري باشد، سركوب كند كه عين عدل است.

آیت الله طاهري خرم‏آبادي: روابط ما عادلانه است، ولي آنها ستمگر هستند.

نايب رئيس: عدل براي او سركوبي اوست. آقاي دكتر ضيايي بفرماييد.

دكتر ضيايي:‏ ذكر «حمايت همه جانبه» اين وضع را پيش مي‏آورد كه ما در امور داخلي بعضي از مردم دخالت كنيم.

نايب رئيس: آقاي فاتحي بفرماييد.

حجت الاسلام فاتحي: من يك اصلاح عبارتي دارم، «برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان مخصوصا در قبال ملل مسلمان».

نايب رئيس: آقاي رباني شيرازي بفرماييد.

آیت الله رباني شيرازي: چون سياست خارجي است، سياست عدم تعهد لازم است.

نايب رئيس: بعد از همه تذكرات عين متن را قرائت مى‏كنم و به رأي مي‏گذارم.

«برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت‏ همه جانبه از همه مستضعفان جهان» موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) رد شد. بنابراين بر حسب تذكراتي كه دوستان دادند چنين حدس مي‏زنم كه فكر بعضي از افراد را كلمه «همه جانبه» مغشوش كرده و البته هر مسلماني اين را مي‏داند كه حمايت همه‏جانبه وظيفه‏اش است ولي فكر بعضي از دوستان را مغشوش كرده، اجازه بفرماييد بر حسب استنباطي كه از پيشنهادها داشتم بدون كلمه «همه جانبه» اين بند را به رأي بگذارم.

حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: اين قيد را اضافه بفرماييد كه با رعايت عدم مداخله در امور كشورهاي ديگر.

 شیخ علی تهراني: شما الان با اسرائيل قطع رابطه كرده‏ايد.

آیت الله قرشي: پيشنهاد مى‏كنم «با موازين اسلام» را اضافه كنيد.

دکتر بني‏صدر: بعضي‏ها فكر كرده‏اند منظور از روابط «عادلانه با همه ملل روابط با دولت‏ها است مثلا رابطه با اسرائيل يا هر ستمگر ديگري، در صورتي كه در اينجا منظور ملت‏ها است.

نايب رئيس: اجازه بفرماييد بنويسيم: «برقراري روابط عادلانه با ملت‏هاى غير متجاوز».

آیت الله طاهري گرگاني: ملت‏ها متجاوز نمى‏شوند.

نايب رئيس: پس مي‏نويسيم «دولت‏ها» كه بهتر بشود. بنابراين مى‏شود «برقراري روابط عادلانه با دولت‏هاى غير متجاوز» (همهمه نمايندگان) چون بعضي از دوستان فقط كلمه «همه جانبه» را پيشنهاد كرده‏اند، اين را هم به رأي مي‏گذاريم. آقاي پرورش بفرماييد.

استاد پرورش: در قرآن سه نوع مستضعف وجود دارد:

يك دسته آنهايي كه مورد عنايت خدا هستند، با توجه به آيه: «و ما لكم لا تقاتلون في سبيل الله و المستضعفين من الرجال و النساء»، گروه دوم آنهايي هستند كه مورد عفو خدا هستند. با توجه به آيه «الا المستضعفين من الرجال و النساء والولدان لا يستطيعون حيله و لا يهتدون سبيلا فاولئك عسي الله ان يعفو عنهم و كان الله عفواً غفوراً»، گروه سوم آنهايي هستند كه مورد عذاب خدايند، يعني آنها كه ظلم را پذيرفته‏اند «و قال الذين استضعفواللذين استكبروا بل مكرالليل و النهار اذ تأمروننا ان نكفر بالله و نجعل له اندادا ...».

نايب رئيس: آقاي پرورش توضيحي كه مي‏دهم اين است كه حمايت از مستضعف به يكي از دو صورت براي همه ما متصور است، يا به هدايت اوست كه همان است كه مي‏فرمايد: «و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا».

آیت الله كرمي: مستضعف مربوط به عقيده است، ربطي به اين موضوع ندارد.

نايب رئيس: بنده هم همين را عرض مى‏كنم و مي‏گويم اگر عام هم بگيريم، با هدايت اوست، يا كسي كه اصولًا تحت ظلم است، يعني غير مسلمان مظلوم است و ما يكي از اين دو معني را مي‏فهميم و ما مي‏دانيم كه برحسب موازين اسلام بايد از غير مسلمان مظلوم در حد رفع ظلم حمايت كنيم.

آیت الله كرمي: ولو كافر باشد، اگر دشمن نباشد بايد حمايت كنيم.

نايب رئيس: آقاي مكارم بفرماييد.

آیت الله مكارم شيرازي: الان حزبي تأسيس شده به نام مستضعفين كه فراگير است از مسلمانان و غير مسلمانان كه با توجه به آن، مستضعف معناي مظلوم را پيدا كرده است.

استاد پرورش: يعني كسي كه سلطه را پذيرفته است.

نايب رئيس: همان را هم بايد حمايت كرد، فرق نمى‏كند.

حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: مستضعفي، كه فرمودند از نظر فكري است و جنگ‏هاى انبياء هم به اين خاطر بوده است.

نايب رئيس: آقاي منتظري بفرماييد.

آیت الله منتظري: اين حمايت همه جانبه از مستضعفان، يعني ما مستضعفان را يك درجه بالاتر از برادران مسلمان ذكر كرديم و چون «همه جانبه» معني ندارد، اگر بنويسيم «حمايت از مستضعفين» صحيح است.

نايب رئيس: آقاي بني‏صدر بفرماييد.

دکتر بني‏صدر: آقاي منتظري در جلسه صبح همين متن را تصويب فرمودند حالا چيز ديگر مي‏فرمايند، در صورتي كه «تعهد برادرانه» بهتر است زيرا تعهد برادرانه اسلامي است.

نايب رئيس: فعلًا متن را با تغيير اول به رأي مي‏گذاريم كه در آن «باهمه ملل» تبديل شد به عبارت «با دولت‏هاى غير متجاوز» كه متن اين‏طور مى‏شود «برقراري روابط عادلانه با دولت‏هاى غير متجاوز و تعهد برادرانه در قبال ...».

آیت الله مكارم شيرازي: يكي يكي تغيير بدهيد.

نايب رئيس: من هم يكي را تغيير دادم و هنوز به آن نرسيده‏ام.

يكي از نمايندگان‏ دولت‏ها چيست؟

نايب رئيس: عرض كردم كه هنوز به آن نرسيده‏ام بلكه از طرف نمايندگان پيشنهاد شد كه «ملل» را به «دولت‏هاى غير متجاوز» تبديل كنيم و كلمه «همه جانبه» محفوظ مي‏ماند. اگر اين بند به اين صورت رأي نياورد، مجدداً آن را تغيير مي‏دهيم.

آیت الله مكارم شيرازي: نصف دولت‏هاى دنيا متجاوز هستند. آمريكا، انگلستان، شوروي، چين متجاوز هستند و با اين كار شما دولت را در بن‏بست مي‏گذاريد.

دکتر بني‏صدر: عنايت بفرماييد كه نوشته «برقراري روابط عادلانه با دولت‏هاى غير متجاوز» اگر دولتي متجاوز شد با آن دولت كه قطع رابطه نمى‏كنيم.

حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: آقاي بني‏صدر هميشه معتقد بودند چيزي كه در فارسي معيارش مشخص نيست در قانون اساسي به كار برده نشود، ولي مي‏دانيم كه آمريكا در رأس متجاوزها و ابرقدرت‏ها است.

دكتر آيت: «برقراري روابط عادلانه با همه ملل» حذف شود و «تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» جداگانه باشد.

نايب رئيس: آقاي موسوي بفرماييد.

آیت الله موسوي جزايري‏: بنويسيم «حسن تفاهم با ملت‏هاى دنيا».

آیت الله منتظري: خود آقاي بني‏صدر در كميسيون رأي دادند كه «ملل» باشد حالا مي‏گويند «دول».

آیت الله مدني: بنويسيم «برقراري روابط عادلانه با همه ملل و دولت‏هاى غير متجاوز».

نايب رئيس: فعلا اين متن را كه قرائت مى‏كنم به رأي مي‏گذارم اگر رأي نياورد، اصلاحش خواهيم كرد تا به نتيجه برسيم.

«برقراري روابط عادلانه با دولت‏هاى غير متجاوز و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان‏ و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» موافقين دستشان را بلند كنند (عده كمي دستشان را بلند كردند) رد شد.

آیت الله رباني املشي: بنده پيشنهاد مى‏كنم با اين اصلاح «با همه ملل دوست» رأي بگيريد.

نايب رئيس: «ملل دوست» توضيح مي‏خواهد. يك متني رسيده كه يك نكته قابل توجه دارد كه قرائت مى‏كنم:

«رعايت سياست عدم تعهد در برابر دول و برقراري روابط عادلانه با ملل و تعهد برادرانه در قبال مسلمانان و حمايت از مستضعفان جهان» آقاي مكارم بفرماييد.

آیت الله مكارم شيرازي: شايد ما فردا با دولت‏هاى اسلامي خواستيم تعهد داشته باشيم، بنابراين سياستي كه الان هست نمى‏توانيم در قانون اساسي بنويسيم.

حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: تعهد را در قانون اساسي نمى‏توانيم بنويسيم زيرا در حالي كه هنوز خودمان را نمى‏توانيم جمع و جور كنيم چرا آسيب‏پذير كنيم.

آیت الله صافي: پيشنهاد مى‏كنم بنويسيد: «روابط عادلانه با ملل».

استاد رشيديان: معنيش اين است كه دسته‏بندي‏هاى استعماري نباشد، نه اينكه تعهد برادرانه نداشته باشيم.

نايب رئيس: منظور آقاي مكارم هم اين است كه ما ممكن است ناچار شويم يك بلوك اسلامي در دنيا به وجود آوريم و ضرورت هم ايجاب مى‏كند چون ديگران يك بلوك دارند، ما هم يك بلوك مي‏خواهيم داشته باشيم.

آیت الله مكارم شيرازي: پيشنهاد اول خودتان را فراموش كرديد قرار بود «همه جانبه» باشد.

نايب رئيس: عنايت بفرماييد من دو متن را به ترتيب زماني كه اينجا قرائت شد به رأي مي‏گذارم، متن اول را قرائت مى‏كنم:

«برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان» با حذف «همه جانبه»، موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) رد شد. متن بعدي اين است كه ما «برقراري روابط عادلانه با ملل» را حذف كنيم و كلمه «همه جانبه» را حفظ كنيم به اين صورت كه قرائت مى‏كنم:

«تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» آقاي بني‏صدر بفرماييد.

دکتر بني‏صدر: توضيح من اين است كه اگر واقعاً ما مي‏خواهيم فرمايش امام را عمل كنيم اگر كلمه «همه جانبه» را برداريم اين كار صورت نمي‏گيرد.

حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: الان وزير امور خارجه ما در كنفرانس عدم تعهدها شركت كرده است و به عنوان يك نيرويي كه در برابر ابرقدرت‏ها باز دارنده هستند دارند شكل مي‏گيرند، بنابراين آن متني كه الان قرائت گرديد و عدم تعهد هم در آن مطرح بود كه تعدادي از آقايان هم آن را مي‏پسندند، به رأي بگذاريد.

نايب رئيس: عيبي ندارد آن را هم به رأي مي‏گذاريم، دقت بفرماييد قرائت مى‏كنم. «رعايت سياست عدم تعهد در برابر دول» البته اگر بخواهيد مطابق با كنفرانس عدم تعهدها باشد، بايد «در برابر ابرقدرت‏ها» بنويسيم. آقاي رباني موافقيد كه كلمه «دول» را به «ابر قدرت‏ها» تبديل كنيم؟ (رباني- بلي)، پس اين‏طور مى‏شود «رعايت سياست عدم تعهد در برابر ابرقدرت‏ها».

آیت الله صدوقي: قسمت اول آن را حذف كنيد و بنويسيد «تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه‏جانبه از همه مستضعفان جهان».

نايب رئيس: لطفا مرقوم بفرماييد كه بياورند تا من بخوانم، چون چند متن قبلا رسيده است. آقايان اجازه بفرماييد همان متني كه رسيده بدون تغيير بخوانم:

«رعايت سياست عدم تعهد در برابر دول و برقراري روابط عادلانه با ملل و تعهد برادرانه در قبال مسلمانان و حمايت از مستضعفان جهان» موافقين دست بلند كنند. (عده كمي دست بلند كردند) رد شد. حالا همين متن را با حذف كلمه «همه جانبه» به رأي مي‏گذارم.

حجت الاسلام حجتي كرماني: بايد آقايان توجه كنند كه ما قرآن داريم، قرآن را كه نمى‏توانيم بگذاريم كنار، به حكم قرآن بايد با تمام نيرو از همه مستضعفان جهان حمايت كنيم و اين حكم قرآن است.

نايب رئيس: براي رفع هرگونه شبهه از آقاي حجتي و دوستان ديگر با اينكه اين را به رأي گذاشتيم و رأي هم نياورد، دوباره متن را قرائت مى‏كنم و به رأي مي‏گذارم:

«تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان»، موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) ملاحظه مي‏فرماييد كه رأي نياورد.

آیت الله موسوي اردبيلي: معلوم مى‏شود اين بند در نظر اكثريت مبهم است و رأي نمي‏آورد. پيشنهاد مى‏كنم اين اصل را با حذف اين بند مسكوت بگذاريد.

آیت الله طاهري اصفهاني: «همه جانبه» را حذف كنيم، به علاوه جواب آقاي حجتي اين است «و مالكم لا تقاتلون في سبيل الله و المستضغفين من الرجال و النساء و الولدان الذين يقولون ربنا اخرجنا من هذه القريه الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنك وليا واجعل لنا من لدنك نصيرا» مؤمنين مستضعف هستند.

نايب رئيس: اجازه بفرماييد بحث را بيش از اين ادامه ندهيم. آقاي مكارم بفرماييد.

آیت الله مكارم شيرازي: همان‏طور كه گفتند مثل ديروز به مجموع رأي بگيريد، ليكن پيشنهادهاي مربوط به بند شانزدهم را اجازه بفرماييد در كميسيون چهارده نفري مطرح بشود و يك طرح جامعي به مجلس بيايد، چون سياست بين‏المللي را نمى‏توانيم حذف كنيم.

نايب رئيس: آقاي غفوري بفرماييد.

آیت الله غفوري: من پيشنهادي داده‏ام كه نخوانده‏ايد.

نايب رئيس: پيشنهادها الي ماشاءالله مي‏آيد و مي‏دانيد اگر بخواهيم بخوانيم چقدر مى‏شود. معهذا من پيشنهادات را يكي يكي مي‏خوانم و به رأي مي‏گذارم:

«برقراري روابط عادلانه با همه كشورها براساس احترام متقابل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از مستضعفان جهان با رعايت عدم دخالت در امور ديگران طبق عرف بين‏المللي» موافقين با اين پيشنهاد دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) اين هم رأي نياورد. پيشنهاد دوم را قرائت مى‏كنم:

«برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه و حمايت همه جانبه مستضعفان‏ مخصوصاً در قبال ملل مسلمان جهان» كه پيشنهاد آقاي فاتحي است و چيز تازه‏اى ندارد و رأي نمي‏آورد.

آیت الله طاهري اصفهاني: مگر قرار نبود جمله اول و «همه جانبه» حذف شود؟

نايب رئيس: اجازه بفرماييد، اين پيشنهاد را كه من فكر كرده‏ام قبلا به آن رأي گرفتيم و دو نفر از آقايان مي‏فرمايند كه من روي آن رأي نگرفتم، به رأي مي‏گذاريم. اين پيشنهاد اين است كه «همه جانبه» را برداريم به اين صورت كه قرائت مى‏شود:

«تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان». موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند). اين هم رد شد. فكر مى‏كنم براي تهيه يك پيشنهاد متين حتماً بايد فرصت داشت يعني همه پيشنهادهاي نوشت شده را مي‏بريم و روي آنها تصميم مي‏گيريم.

آیت الله طاهري گرگاني: چرا شتابزدگي به خرج مي‏دهيد؟ ده دقيقه فرصت بدهيد و جلسه را به عنوان تنفس تعطيل كنيد تا با مطالعه همه پيشنهادها طرح جامعي تهيه كنيم و بعد از جلسه علني مطرح كنيم.

دكتر شيباني:‏ هيچ كدام رأي نياورد پس حذف مى‏شود.

نايب رئيس: جناب آقاي دكتر شيباني، مقدار زيادي پيشنهاد رسيده است كه نخوانده‏ايم. بنابراين نفرماييد كه حذف شد.

حجت الاسلام موسوي تبريزي: براي حذفش رأي بگيريد.

نايب رئيس: همه‏اش در اصول بعدي مي‏آيد ولي فرض بر اين است كه اينجا بايد در كنار چيزهاي ديگر چيزي گفته شود.

آیت الله صدوقي: بنده هم پيشنهادي تقديم كردم، خواهش مى‏كنم قرائت بفرماييد.

نايب رئيس: آقاي صدوقي قبل از جنابعالي هم چهار يا پنج پيشنهاد رسيده است كه اگر آقايان موافقيد فعلا پيشنهادها را مي‏خوانم:

- تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان و برقراري روابط عادلانه با همه ملل غير محارب با اسلام. (كريمي)

- برقراري روابط عادلانه با همه ملل به شرط صلاح‏ديد حكومت اسلامي. (قرشي)

- به كار بستن قواعد حقوق بين‏الملل اسلامي در سياست خارجي و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان. (فارسي)

- تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از مستضعفان جهان به ويژه مسلمانان و رعايت احترامات متقابل نسبت به دول. (رحماني)

- برقراري روابط متقابل با همه ملل و تعهد برادرانه در مقابل ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان. (رباني املشي)

- برقراري روابط عادلانه با دولت‏هاى موافق و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت مستضعفان جهان. (صدوقي)

- تلاش در برقراري صلح جهاني و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از مستضعفان جهان. (موسوي جزايري)

- برقراري روابط عادلانه و برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان. (منتظري)

نايب رئيس: اينها پيشنهادهاي متعددي است كه رسيده است كه يكي از دو كار را مى‏شود كرد.

اولا- پيشنهادهاى رسيده را كه ملاحظه فرموديد به رأي بگذاريم تا شايد تكليف اين بند تا پايان جلسه مشخص شود و البته اگر بعد از خواندن همه پيشنهادها هيچ پيشنهادي تصويب نشود، بنده فكر مى‏كنم آن وقت بايد راجع به اصلش رأي بگيريم.

دكتر شيباني: بند پانزده را كه تصويب كرديد، شامل موارد سياسي هم مى‏شود و ديگر احتياجي به بند شانزده نيست.

نايب رئيس: براي غير مسلمان‏ها چطور؟

دكتر شيباني: آن را هم شامل مى‏شود.

آیت الله موسوي اردبيلي: بفرماييد ديگر پيشنهاد ندهند.

نايب رئيس: بنده گمان مى‏كنم اگر آقايان حوصله به خرج بدهند و اين پيشنهادها را كه زياد هم نيست يكي يكي به رأي بگذاريم، بهتر مي‏توانيم از وقتمان استفاده كنيم و پيشنهاد هم ديگر قبول نمى‏كنيم. اگر اجازه بفرماييد من اين پيشنهادها را به رأي مي‏گذارم. آقاي‏هاشمي‏نژاد بفرماييد.

حجت الاسلام هاشمي‏نژاد: نظر آقاي طالقاني اين است كه بايد اول ببينيم سياست كلي جمهوري اسلامي براي آينده در چه خط مشي است، بعد عبارت برايش درست كنيم.

آیت الله طالقاني: الان در دنيا سياست عدم تعهد مورد بحث است. اول ما بايد ببينيم پيرو اين سياست هستيم يا نيستيم و بعداً تعهداتي كه نسبت به عموم مستضعفان جهان داريم آيا در آيين قرآن يا احكام، اين تعهدات براي ما هست يا نيست و چون جمهوري ما اسلامي است، پس مسأله اول اين است كه حالا كه دنيا تقسيم شده ببينيم جزو گروه غير متعهد هستيم يا نيستيم و اگر نيستيم پس چرا الان يك عده‏اى از كشور ما، به هاوانا رفته‏اند. اين مسأله را بنده بارها گفته‏ام كه اول ببينيم چكاره هستيم و چه مي‏خواهيم بكنيم بعد بنشينيم و براي نظري كه داريم عبارت درست كنيم ولي ما اول عبارت درست مى‏كنيم و با اين وقت كمي كه داريم يك ساعت يا دو ساعت وقت تلف مى‏كنيم و بحث مى‏كنيم.

حجت الاسلام حجتي کرمانی: در برابر قدرت‏ها.

آیت الله طالقاني: هرچه هستيم جايش همين‏جا است.

نايب رئيس: من قبل از اينكه آقاي طالقاني اظهاراتشان را بفرمايند، اين‏طور استنباط كردم كه با توجه به سخنان آقاي حجتي و بعضي دوستان و با كمي وقتمان صحيح اين است كه پيشنهادهاي رسيده و پيشنهادهايي كه دوستان احياناً بدهند اول وقت فردا رسيدگي كنيم و يك متني را با توجه به معيارها تهيه كنيم و البته معيارها را هم طوري مشخص كنيم كه كمتر ابهام داشته باشد...

آیت الله طاهري اصفهاني: وقت فردا بعد از ظهر هم براي يك بند گرفته مى‏شود.

نايب رئيس: به هرحال چاره‏اى غير از اين نيست. البته در جلسه امروز پانزده بند از يك اصل را توانستيم رسيدگي و تصويب كنيم كه موفقيت‏آميز بوده است زيرا گاهي به يك مسأله دشواري مي‏رسيم كه آن را بايد از راه خودش حل كنيم، كه ادخلواالبيوت من بابها. بنابراين با اجازه همگي جلسه را امروز ختم مى‏كنيم. خواهش مى‏كنم فردا طوري دوستان اينجا باشند كه اگر خواستيم در ساعت نه صبح جلسه مشترك داشته باشيم موفقيت داشته باشيم. خدانگهدار و ما توفيقنا الا با لله.»[3]

سرانجام همانگونه که شهید بهشتی گفتند، پیشنهادهای مطرح شده در جلسه ای جداگانه بررسی شد و متن پیشنهادی برای جلسه ی بعد مجلس خبرگان آماده گشت. در جلسه ی روز بعد این مجلس، پس از شروع رسمی جلسه و نطق پیش از دستور، شهید بهشتی متن آماده شده را قرائت نموده و رأی گیری کردند:

« نايب رئيس: بسم الله الرحمن الرحيم. با اجازه دوستان وارد دستور مي‏شويم. از هفته آينده براي نطق‏هاي قبل از دستور بر طبق صورتي كه تنظيم خواهد شد، فرصت خواهيم داشت. خواستيم اين چند روز را بيشتر به دستور جلسه بپردازيم. راجع به بند شانزده از اصل سوم با توجه به پيشنهادهاي رسيده و تذكراتي كه در اين پيشنهادها بود، بند شانزده به اين صورت در گروه چهارده نفري با اكثريت آراء مورد تأييد قرار گرفت كه آن را مي‏خوانم، دقت بفرماييد: «تنظيم سياست خارجي كشور براساس معيارهاي اسلام، تعهد برادرانه نسبت به مسلمانان و حمايت بي‏دريغ از مستضعفان جهان» اين بند با توجه به همه تذكرات داده شده به اين صورت تنظيم شد و فكر نمى‏كنم كه امروز جاي ابهام و سؤالي باقي مانده باشد، خواهش مى‏كنم كساني كه با اين بند موافق هستند، دستشان را بلند كنند (از پنجاه و شش نفر عده حاضر چهل و نه نفر اعلام موافقت كردند) اين بند هم تصويب شد.»[4]