به گزارش تنویر ،
در حالي كه يكماه از طرح دوباره مسئله خروج بيبازگشت نخبگان كشور در
ميان افكار عمومي ميگذرد و اخبار اين موضوع از سوي جامعه رصد ميشود،
معاونت علمي رياست جمهوري و بنياد ملي نخبگان با سرباززدن از ارائه آمار
دقيق و قابل استناد و بدون اينكه برنامهاي براي مديريت روند مهاجرتهاي
علمي و تحقيقاتي ارائه كند، در توجيه بيبرنامگيهاي دولت در اين حوزه دست
به دامان آمار ارائه شده از سوي هر نهاد بينالمللي موجه و غيرموجه و علمي و
غيرعلمي و اطلاعاتي و امنيتي ميشود. تازهترين گزارشي كه از سوي
رسانههاي مرتبط با معاونت علمي و بنياد ملي نخبگان و با هدف تحتتأثير
قرار دادن روند مطالبات در اين حوزه منتشر شده، گزارش سالانه سازمان
اطلاعات مركزي امريكا (THE CIA WORLD FACTBOOK 2016) در ارتباط با آمار
مهاجرت كشورها است كه طي آن جمهوري اسلامي ايران با نسبت 0/07 نفر مهاجر به
ازاي هر هزار نفر جمعيت، در جمع 10كشورجهان با كمترين آمار مهاجرت به خارج
قرار گرفته است.
آمار مهاجرت نخبگان همواره پاي
ثابت سؤالات رسانهها در مواجهه با مسئولان مربوطه است. اين سؤال در نشست
خبري 20 آذر محمدرضا مخبردزفولي، دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي منجر به
وعده وي مبني بر ارائه آمار خروج نخبگان از كشور حداكثر تا هفته اول ديماه
شد. اين قول كه موكول به ارائه آمار مزبور از سوي مسئولان معاونت علمي
رئيسجمهور و بنياد ملي نخبگان بود عملي نشد. بنابراين فشارها از سوي
رسانهها و افكار عمومي بر شوراي عالي انقلاب فرهنگي و به تبع آن بنياد ملي
نخبگان و معاونت علمي رئيسجمهوري بيشتر شد، بهخصوص اينكه آمار غيررسمي
از مهاجرت نخبگان ايراني بسيار نگرانكننده است. نتيجه اينكه مسئولان در
سپر دفاعي سه ضلعي انكار، فرافكني و استناد به گزارشهاي بدون تحليل و
ناهمخوان در رابطه با فرار نخبگان ايراني فرو رفتند.
دست به دامان سازمان سيا!
جالبترين
گزارشي كه از سوي رسانههاي وابسته به معاونت علمي و فناوري رئيسجمهور
منتشر شد، گزارش سالانه سازمان اطلاعات مركزي امريكا (THE CIA WORLD
FACTBOOK 2016) در ارتباط با آمار مهاجرت كشورهاست كه طي آن جمهوري اسلامي
ايران با نسبت 0/07 نفر مهاجر به ازاي هر هزار نفر جمعيت، در جمع 10 كشور
جهان با كمترين آمار مهاجرت به خارج قرار گرفته است. بر اساس اين گزارش،
كشورهاي سوريه با نسبت 19/79، اردن با13/24و مالديو با 68/12 درصد در صدر
فهرست كشورهاي مهاجرفرست در دنيا قرار گرفتهاند و در اين ميان كشورهاي قطر
و لوکزامبورگ به ترتيب با نسبتهاي 22/39 و 17/16 درصد در صدر كشورهاي جذب
كننده مهاجر به نسبت جمعيت خود به ازاي هر هزار نفر قرار دارند. همچنين
در اين گزارش عدد مهاجرت از ايران نسبت به سال 2015 از 08/ به 07/ كاهش
يافته و ميزان مهاجرفرستي عربستان 0/55 عنوان شده است. نكته قابل توجه در
اين گزارش كه يكي از چندين گزارش منتشر شده در رسانههاي معاونت علمي
رئيسجمهور در خصوص كاهش مهاجرت مغزها برگرفته از منابع وابسته به
سازمانهاي بينالمللي است طي ماه گذشته است، تحليل ارقام ارائه شده در آن
است.
مرز يك حرفي «بي» و «با» در بازگشت نخبگان مهاجر
اين
گزارش در حالي دستاويز تبرئه دولت از بيبرنامگي براي مديريت سرمايههاي
انساني كشور قرار گرفته كه حاوي نكاتي است كه از سوي منتشركنندگان آن
عمداً يا سهواً ناديده گرفته شده است. از جمله اينكه در حالي بر هشتبرابري
ميزان مهاجرفرستي عربستان نسبت به كشورمان اشاره شده كه اعزام دانشجويان
عربستاني كه طي سالهاي 2016 تا 2017 ويزاي تحصيلي امريكا دريافت كردهاند
در قالب يك برنامه بورسيه دولتي و در قبال تعهد بازگشت صورت ميگيرد. علاوه
بر اين بيش از 50 درصد دانشجويان عربستاني كه براي ادامه تحصيل به غرب
فرستاده ميشوند براي تحصيل در مقطع كارشناسي هستند. در حالي كه از ميان
بالغ بر 12هزار و 600 دانشجوي ايراني كه در مدت مشابه ويزاي تحصيلي امريكا
دريافت كردهاند، بيش از 95 درصد با هزينه شخصي و بدون برنامه دولتي از
كشور خارج شدهاند و در نتيجه احتمال بازگشت آنها به شدت پايين است.
از
سوي ديگر متقاضيان ايراني ادامه تحصيل در دانشگاههاي غربي و به ويژه
امريكايي بهترين فارغالتحصيلان از بهترين دانشگاههاي كشور هستند كه براي
تحصيل در مقاطع تحصيلات تكميلي و به ويژه دكتري عازم فرنگستان ميشوند.
با
در نظر گرفتن اين مسائل و سرمايهگذاري بيبازگشتي كه كشور روي تربيت اين
دانشجويان انجام داده، مقايسه تعداد دانشجويان اعزامي از ايران و عربستان
براي تبرئه بيبرنامگيهاي داخلي در برخورد با مسئله مهاجرت نخبگان از درجه
اعتبار ساقط ميشود.
خوديها، بيخوديها و نخوديها!
البته
اعزام دانشجو به خارج از كشور براي تجهيز به علوم روز دنيا و فراگيري
فناوريهاي نوين فينفسه نه تنها بد نيست، بلكه توصيه پيامبر بزرگوار
اسلام(ص) است. چنانچه ميفرمايند: «اطلبوا العلم ولو بالصين». علم را
بياموزيد اگرچه در سرزمين چين باشد، اما به شرطي كه هم براي اعزام و هم
براي بازگرداندن دانشجويان برنامه داشته باشيم.
از طرف ديگر در
حالي مديران دولتي سعي در نزولي نشان دادن سير مهاجرتي نخبگان كشور دارند
كه چهرههاي علمي منصوب دولت و نه منتقد آن از افزايش درخواست دانشجويان
براي خروج از ايران خبر ميدهند.
چنانچه هفته گذشته علي
برخورداري، رئيس دانشگاه علم و صنعت درباره وضعيت خروج دانشجويان و نخبگان
اين دانشگاه از كشور، به ايلنا گفت: در اينكه خيليها ميروند، ترديدي
نيست. در گذشته دانشجويان كارشناسيارشد براي تحصيل در مقطع دكتري
ميرفتند، اما اكنون درخواستها براي تحصيل در خارج از كشور در مقطع ارشد
از سوي دانشجويان كارشناسي بيشتر شده است. وي افزود: توصيهنامههايي كه
دانشجويان از استادان و بنده ميگيرند، نشان ميدهد درخواست براي تحصيل در
خارج از كشور زياد است، البته اگر اين دانشجويان بروند و برگردند، خوب است و
در همه جا هم اين روند وجود دارد، اما مشكل اينجاست كه برخي از اينها
ميروند و ميمانند كه در اين بخش وزارت علوم بايد كاري كند، يعني در ابتدا
شرايطي مهيا كند كه در درجه اول دانشجويان همين جا ادامه تحصيل بدهند تا
كمتر به خارج از كشور بروند و به فرض اينكه به هر دليلي ميروند، به اميد
تسهيلات و امكانات به ايران برگردند و در همين جا خدمت كنند.
پاك كردن صورت مسئله هميشه و همه جا!
رئيس
دانشگاه علم و صنعت خاطرنشان كرد: به طور مثال در كشور امريكا تحقيقي
انجام شده و نشان داده دانشجوياني كه از كشور مالزي براي تحصيل به امريكا
ميروند، ۱۰۰درصدشان به كشورشان بازميگردند و حتي يكنفر هم نميماند در
حالي كه آمار ماندگاري دانشجويان ايراني بسيار بالاست.
وي در
ادامه تصريح كرد: كشور ما براي ادامه تحصيل در دورههاي مختلف امكانات خوبي
دارد، اما مشكلي كه دانشجويان دارند و منجر به رفتن آنها از ايران ميشود،
بحث اشتغال و درآمد است كه وضعيت مبهمي دارد و اين بخش آنها را به بيرون
از كشور ميكشاند.
برخورداري با اشاره به اينكه بستر و شرايط در
مقطع دكتري در خارج از كشور بهتر از ايران است، گفت: بيشتر دانشجويان كه
به خارج از كشور ميروند، در مقطع دكتري هستند، وقتي در خارج از كشور بورس
ميشوند، شرايط و امكانات خوبي برايشان مهيا و خيالشان راحت است، اما در
اينجا به برخيها كمك هزينه داده ميشود و به برخيها نه و بعضاً مجبور
هستند كه از جيب هم هزينه كنند. گفتني است اظهارات برخورداري در پي ابراز
نگراني چند روز گذشته فتوحي، رئيس دانشگاه شريف نسبت به خروج نخبگان در
كشور بيان شد. فتوحي پيشنهاد داده بود كه اگر بتوان دانشجويان ارشد و دكتري
را از ميان متقاضيان نخبه اين دانشگاه انتخاب كرد و انتخاب از طريق كنكور
حذف شود، درصد بيشتري از دانشجويان در داخل كشور خواهند ماند و ماندگاري
آنها بيشتر خواهد شد. اين گزارش ميافزايد: اگرچه بخشي از مهاجرت نخبگان
كه بدون بازگشت است خسراني براي مديريت منابع سرمايه انساني كشور است، با
اين حال منحصر به دولت كنوني يا دولت قبل يا يك دوره مديريتي خاص نيست.
آنچه دولتها را در اين خصوص از هم متمايز ميكند نوع برخورد با مسئله است.
مسلم است دولتي كه اصل مسئله را منكر ميشود دنبال راه حل هم نميرود، اما
اگر آن را به عنوان مسئله بپذيريم دنبال راه حل آن هم ميگرديم.