حجت‌الاسلام پناهیان سینما را آسیب‌شناسی کرد/ هنری که اساسا دینی است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بسیج هنرمندان فارس و به نقل از خبرگزاری دفاع مقدس، "حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان" استاد برجسته حوزه و دانشگاه و کارشناس مسائل فرهنگی جمعه شب با حضور در مجله سینمایی «هفت» به تشریح  نقش دینی سینما، توقع روحانیون از سینما و تلویزیون، لزوم تعامل سینماگران با علمای دینی و برخی حاشیه‌های سخنرانی‌های سینمایی‌اش پرداخت.

پناهیان که پس از حجت الاسلام قائم مقامی‌ دومین روحانی حضور یافته در برنامه «هفت» است در این برنامه به رابطه میان سینما و دین و روحانیت پرداخت.

وی در پاسخ به عدم ارتباط میان سینما و سینماگران ایرانی گفت: سینما به روحانیت نزدیک نشده و دست نداده و ارتباط خوبی نیز برقرار نکرده است. در واقع سینماگر وسط چهار راه زندگی ایستاده است و با همه صنوف لزوما باید ارتباط برقرار کند. البته بعضی چون نیروی انتظامی‌ به واسطه داشتن قدرت اجتماعی بیشتر به آنان احتیاج دارند.

اساسا سینما را دینی می‌بینیم

 پناهیان با بیان اینکه سینما برای دین بیشتر از سخنرانی به درد می‌خورد، گفت: همانطور که پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند با رفتارتان مردم را دعوت کنید، سینما نیز محل نمایش این رفتار است. ما اساسا سینما را دینی می‌بینیم هر چند که اکثریت فیلم‌هایی که در تاریخ سینما بوده است در اختیار دین نباشد ولی به نظر می‌رسد بیشتر فیلم‌هایی که در آینده اتفاق می‌افتد دینی باشد. سینما بیشتر به کار دین می‌آید تا چیز دیگری و بیشتر به کار تجربه دیدن چیزی می‌خورد که البته سینما می‌تواند آن را تجربه کند.

این روحانی با رد صحبت‌های غربی دانستن سینما به واسطه اینکه تکنولوژی غربی است، افزود: قبل از اینکه سینما محصول تکنولوژی غربی باشد محصول عقل و نیاز بشر است. بشری که درصدد است پرده را از مقابل چشمان خود بردارد و به جهانی نگاه کند که بدان دسترسی ندارد. پس ذات سینما می‌تواند دینی باشد و بسیار به دین خدمت کند و خاصه روحانیون نیز از سینما همین انتظار را دارند.

وی با بیان اینکه انتظار روحانیون بسیار زیاد است و شاید یکی از دلایل فاصله همین باشد، تصریح کرد: در یک فیلم سینمایی و سریال انتظار می‌رود حقایق و واقعیت‌هایی گفته شود که مسیر تکاملی بشر را سرعت بخشد و سینما را بدون استفاده از مسجد و منبر و شمایل و ادبیات دینی در خدمت حیات بشر قرار دهد. سینما خیلی می‌تواند به تعالی بشر کمک کند.

سینماگران انگیزه گفتگو با روحانیت را ندارند

پناهیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: سال‌ها است که در دانشکده هنر گفتگو می‌کنیم که گاه درست یا غلط منتقل شده است چرا که سرو صدا‌های ژورنالیستی سینما اجازه گفتگوی عالمان دینی و سینماگران را نمی‌دهد. از دیگر سو گمان می‌کنم این انگیزه بیشتر از جانب سینماگران وجود ندارد. چرا باید حرفی را که ۱۰ سال پیش به بچه‌های هنر می‌زدم اکنون در صحبت با یک هنرمند موجب تعجب شود. با این شرایط باید چه کاری انجام دهم.

علما در تلویزیون گزینشی انتخاب می‌شوند

وی اشاره کرد: در میان علما نیز تخصص‌ها متفاوت است و در ساخت یک اثر نیز باید رفت سراغ عالمی‌ که متخصص آن حوزه است. گاه افراد سراغ علمایی می‌روند که سینما را نمی‌شناسد و از آنها در بحث ساخت فیلم خود راهنمایی می‌گیرند و گاه از نظرات علما سوء استفاده می‌کنند.

این روحانی ادامه داد: در تلویزیون نیز همین مسئله وجود دارد. دو تاریخ نگار از علما وجود دارد اما برای ساخت اثر خود به سراغ کسی می‌رود که به افکار خود نزدیک‌تر است. این درواقع گزینشی برخورد کردن با علما است. برخی اوقات ممکن است نقدی از جانب عالمی‌  مطرح شود که خوب نباشد اما مواقعی نیز عالمی‌حرفی می‌زند به سبب برخورد‌های بد ژونالیستی که با آن می‌شود از گفته خود پشیمان می‌شود. درهر حال گاه بد برداشت می‌شود و گاه بد منعکس می‌شود.

نمی‌خواستم «طلا و مس» را نقد کنم

پناهیان در خصوص نقدهای خود به فیلم‌ها به خصوص فیلم «طلا و مس» گفت: گاه در صحبت‌های خود پای فیلم‌ها را به میان می‌کشم. آن هم نه به عنوان اینکه آنها را نقد کنم. من باید در مقام مثال و برای جا انداختن یک بحث از زندگی مردم نمونه بیاورم. بهترین کار نمونه آوردن از یک فیلم است که همه آن را دیده‌اند. وقتی از یک فیلم گفته می‌شود قصدم در آنجا این نبوده است که این فیلم را نقد کنم. در مورد «طلا و مس» تعدادی نکات مثبت و نفی داشت و ما نکات منفی آن را گفتیم که گاه به شکل بد برجسته سازی شد. در هر صورت قصد جدی من این بوده است که وارد حوزه نقد فیلم شوم و اکنون نیز مدتی است که از این روش نیز پرهیز می‌کنم. اگرچه که روش خوبی است که برای توضیح مطلبی از فیلم گفته شود اما تا صحبت از نقد می‌شود و شروع به نقد می‌کنیم جبهه گیری‌های خیلی سختی میشود.

این عالم دینی با بیان اینکه شغل کارگردانی یکی از مشاغل برجسته است و شانیتی دارد، تصریح کرد: به سینماگران ایرانی احترام می‌گذارم اما سینمای ایران در بحث جامعه ما عقب است. اگر سینما ما دفاع مقدس را خوب انعکاس داده بود جریان تکفیری برای جهانیان جا نمی‌افتاد که با الله اکبر سر می‌بُرند چون ما شهادت را معرفی نکردیم. در واقع سینما از واقعیت‌های جامعه نه حقایقی که در پی آن است عقب مانده است. اگرچه نسبت به کارگردانان خوبی که وجود دارد فیلم شاخصی نیز وجود دارد اما نسبت به نیاز جامعه این طور نیست.

آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها تشنه‌ترین افراد برای دریافت پیام انقلاب

وی ادامه داد: در حال حاضر مردم در منطقه نسبت به جمهوری اسلامی، صلابت و عزت آن نگاه مثبت قوی دارند اما این نگاه مثبت را از سینما دریافت نکرده‌اند حتی برخی فیلم‌های دفاع مقدس هستند که سعی کرده‌اند جنگ را از زیبایی‌هایش تهی کنند که گویی دو طرفه درگیری هیچ تفاوتی با هم نداشته‌اند. انتظار ما از سینما بالا است چرا که این پیام‌ها باید به جهانیان منتقل شود و اروپایی و امریکایی‌ها تشنه‌ترین مردم برای دریافت پیام‌های تولید شده در انقلاب اسلامی‌ هستند. این پیام‌ها اگر توسط افرادی بی طرفی که از بیرون کشور می‌آیند منتقل شود بهتر به کار می‌آید چون زبان خود و مردم خود را بهتر می‌دانند و می‌توانند روایت ما را برای آنان نقل کنند.

پناهیان در بیان تحول این مسیر توضیح داد: مراکز آموزش عالی سینما و مدیران فرهنگی نیز از سینماگران ما هم عقب‌تر هستند. سینماگران ما اگر کار خوبی انجام داده‌اند از حکمت خود بوده است نه از درایت مدیران سینما و مراکز آموزش سینما. با آموزش عالی هنر به خصوص در بخش سینما موافق نیستم و در طی ۱۰ سالی که در دانشکده هنر حضور داشتم انتقادهایی مطرح می‌کردم.

وی پیشنهاد داد: بخشی از برنامه «هفت» به آموزش عالی هنر اختصاص داده شود تا مردم بدانند که چه چیزی به کارگردانان جوان آینده کشور آموزش داده می‌شود. در برخی کشور‌های جهان از آموزش عالی سینمای ما بیشتر فلسفه و برخی از مبانی نظری را می‌خوانند. کمی‌ حرف‌های دیگر هم به کارگردانان یاد دهیم مثل این است که نخواهیم محتوا را یاد دهیم و تنها به آموزش قافیه و وزن بپردازیم تا فرد شاعر شود. به نظر من کشف یک معرفت عمیق سینماگر را سینماگر خواهد کرد اگر سینماگر از یک زاویه جدید به اعماق مفهومی‌ جدید و کشف تازه پی ببرد هنرمند می‌شود کسی که خود حرف تازه‌ای داشته باشد همین خود، او را تازه‌تر می‌کند.

سینماگر در حد حکیم و عارف و اندیشمند است

این عالم دینی افزود: سینماگر را در حد یک حکیم، عارف و یک اندیشمند می‌بینم بنابراین این مراوده باید خیلی عمیق باشد و اصلا نباید قبیله عالمان دینی را از قیبله سینماگران جدا دانست.  مدیران فرهنگی چه مقدار اردو گذاشته اند تا انها در مراوده بیشتر باشند.کارسینما لحظه ای نیست.

وی با بیان اینکه از لفظ سینمای دینی استفاده نمی‌کنم گفت: سینمای خوب و غیر خوب داریم و سینمای خوب باید عمیق باشد اگر سینماگر تلاش خود را برای عمیق‌تر کردن فیلم خود کمتر کند، جنجال‌ها نیز بر فیلم وی کمتر می‌شود. اگر گفته می‌شود فیلمی‌ می‌تواند فیلمی‌ دینی باشد غیر عمیق‌ترین است. اما سینماگر تنها نباید به خودش اتکا کند و به هر حال باید به بررسی بپردازد. بنابراین چون سینماگر می‌خواهد به موضوعی بپردازد که با مسائل دینی عجین است و یا حتی مساله‌ای اجتماعی است چرا نباید برود با عالمان دینی گفتگو‌های خود را عمیق‌تر کند.

پناهیان در بخش دیگری از گفته‌های خود بیان کرد: نقد در مورد سینما سطحی است و به همین خاطر دعوا ایجاد می‌شود. اگر می‌خواهیم اثری را نقد کنیم باید آثار بلند مدت آن را در مخاطبان مورد بررسی قرار دهیم و این جز با کمک علومی‌ جز روانشناسی امکان پذیر نیست. کارگردان نباید تنها به واکنش مخاطب متکی باشد بلکه باید در یابد که فیلم وی چه اثری را بر روی ببیننده گذاشته است. بررسی یک کار سینمایی کار عمیقی است.

وی درباره اختلاف شدید میان برخی متدینین و برخی اهالی سینما اذعان کرد: تصور می‌کنم ما باید انتظارمان را از سینما بالا بریم و یک اولویت بسیار مهم تلاش برای رفع سوء تفاهم‌ها است چرا که مردم ما مردم عمیقی هستند. بنابراین مردم اگر سینما را عمیق‌تر ببینند با آن ارتباط برقرار می‌کنند و در اینجا اصلا بحث دینی و غیر دینی نیست بلکه فیلم عمیق ساختن را باید در دستور کار قرار دهیم همان طور که سطح نقد فیلم را عمیق می‌کنیم و سینماگران اجازه دهند که نقادان به میدان آیند و البته فیلم‌ها نیز نمایش داده شود و محدودیت‌ها کمتر شود و فیلم‌های بد نیز نمایش داده شود اما بازار نقد نیز در این میان عمق پیدا کند. البته نقد هم نقد عمیق باشد. ما در حال حاضر با سینمای عمیق و سطحی مواجه ایم. به قدری ضد اولویت فیلم می‌سازیم که مشخص نیست جهان و مسائل جهان کجاست.

این روحانی با نقد اینکه سینمای ما چرا جهان را فرا نگرفته است، ادامه داد: باید روی افکار عمومی‌ مردم جهان تاثیر گذاریم. ما حرف‌های ساده‌ای داریم که اگر به زبان سینمایی که مردم اروپا و غرب به طور مشخص می‌فهمند مسلط شویم و اگر با آنها حرف زنیم آن زمان است که سینمای انقلاب اسلامی‌ آغاز شده است. سینمای ما اگر تنها سینمایی داخلی باشد ناموفق است.

به سینماگران امکانات داده شود تا قلب مردم اروپا و آمریکا را فتح کنند

وی گفت: به سینماگران ما باید هر چه که نیاز است امکانات داده شود تا بتوانند قلب مردم اروپا و آمریکا را فتح کنند. در غرب به ما نیاز دارند. اگر سینمای ما در غرب حضور جدی داشت هیچوقت داعش نمی‌توانست افراد جویای معنویت را به خود جذب کند. حرف اول را مضمون و محتوای تازه میزند و اگر حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشد در تکنیک و خلاقیت هم تاثیر گذار است. برای سینما هم اتفاقی که در ادبیات رخ داده است خواهد افتاد.

پناهیان در پایان صحبت‌های خود به وظیفه سینماگر اشاره کرد و گفت: وظیفه سینماگر این است که هم سوال و هم راه را ایجاد کند. حسن الاسوال، نصف العلم. راه را هم نشان ندهد اما با ایجاد سوال می‌تواند هزاران نفر را به فکر اندازد. امیدوارم نگاه عمیقی به دین داشته باشیم چرا که دین در بسیاری مواقع با ادبیات غیر دینی صحبت کرده است.

در بخش دیگری از برنامه «هفت» ساعد سهیلی و جمشید محمودی؛ بازیگر و کارگردان فیلم «چند مترمکعب عشق» مقابل دوربین هفت قرار گرفتند.