مروری بر یازده نشست گفتمان مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری

با گذشت سه ماه از آغاز طرح گفتمان مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری و برگزاری سه دوره از سلسله نشست‌های این طرح، اکنون تعداد قابل توجهی از دانشجویان مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد و استادان، فعالان، و صاحبنظران حوزة مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری در این حوزه گرد هم آمده‌اند.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج علمی فارس به نقل از مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، طرح "گفتمان مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری"، با ابتکار و حمایت معاونت سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری و به همت دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، جهت شبکه‌سازی در حوزة‌ سیاستگذاری فناوری و نوآوری از طریق برگزاری سلسله نشست‌های تخصصی در سه سطحِ پنل متخصصان، دانشجویان دکتری و دانشجویان کارشناسی ارشد تعریف شده است. این نشست‌ها از اول مهرماه 1393 شروع شده و تا خرداد ماه 1394، به مدت یک سال تحصیلی کامل، ادامه خواهد داشت. طبق برنامه‌ریزی انجام شده، این طرح در هر یک از سطوح، 9 نشست و مجموعاً 27 نشست را شامل می‌شود. تاکنون تعداد 11 نشست برگزار شده است که در ادامه، گزارش مختصری از نشست‌ها آمده است.

برگزاری پنل‌های تخصصی
در سطح پنل‌های تخصصی، تاکنون چهار نشست با هدف بررسی "عوامل فرهنگی-اجتماعی مؤثر بر توسعة فناوری"، بررسی "ساختار سیاستگذاری فناوری در کشور و تقسیم کار در این حوزه و اثر آن بر توسعة فناوری"، بررسی "دلایل عدم یادگیری فناوری در بنگاه‌ها و صنایع کشور" و بررسی "قوانین و مقررات مرتبط با حوزة توسعة فناوری و مشکلات آن‌ها: تأکید بر قانون مالکیت فکری و دانش‌بنیان" برگزار شده است. در بررسی "عوامل فرهنگی-اجتماعی مؤثر بر توسعة فناوری" اعضاء پنل شامل آقایان دکتر مردوخی (اقتصاددان،‌ مدرس اقتصاد،‌ و برنامه‌ریز توسعة صنعتی)، دکتر محجوبی (مدرس نوآوری در دانشگاه تگزاس)، دکتر مرادی (فارغ‌التحصیل فلسفه از دانشگاه برلین، مدرس فلسفه در دانشگاه شریف)، و دکتر تقوی (عضو هیأت علمی گروه فلسفة علم و فناوری دانشگاه شریف) با متخصصان و دانشجویان این حوزه‌، در خصوص نگاه مبنایی و فلسفی رابطة فرهنگ و توسعة فناوری؛ ارزیابی رابطة‌ فرهنگ و فناوری در کشور؛ و راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضع موجود به بحث و تبادل نظر پرداختند.
در نشست تخصصی، "ساختار سیاستگذاری فناوری در کشور و تقسیم کار در این حوزه و اثر آن بر توسعة فناوری" با حضور اعضاء پنل شامل آقایان دکتر سید سپهر قاضی‌نوری (معاون سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور)، دکتر منصوری (معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دولت هشتم)، و دکتر باقری مقدم (معاون برنامه‌ریزی و سیاستگذاری ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور)؛ و متخصصان و دانشجویان این حوزه‌ بررسی شد. در این نشست، اعضاء پنل با اشاره به تجربه موفق شوراي پژوهشي كشور، نگاه‌هاي كوتاه مدت، قشري و به نوعي ناشي از كسب منافع را عامل اساسي مشكلات عنوان كرده و ضعف كشور را نه در قانون‌گذاری و تقسيم‌كار، بلكه در کمبود کارشناسان توانمند و زبده در این حوزه در کشور دانستند.
بعبارتی تعداد كارشناسانی كه قادر باشند كارهاي ضروري سياستگذاري نظير تدوين قوانين و مقررات و آئين‌نامه‌ها را انجام دهند، انگشت شمارند. در واقع، كار اجرایی با مطالب تئوریک كتاب‌ها بسيار متفاوت است و نمی‌توان با تکیه بر تعداد زياد دانشجويان اين رشته مشكل کمبود نیروی متخصص را نادیده بگیریم. همچنین با اشاره به نتایج حاصل از بررسي‌هاي كميته ۴+۱ و نتیجتاً حل مساله تقسيم كار ميان وزارت علوم و معاونت علمي، تأکید شد که معاونت علمي ایفاگر نقش تسهيلگر و واسط ميان طرف عرضه و طرف تقاضا می‌باشد.
در سومین نشست با عنوان "بررسی دلایل عدم یادگیری فناوری در بنگاه‌ها و صنایع کشور"، عوامل، الزامات، و نیز مهمترین موانع توسعة فناوری در سطح ملی با حضور اعضاء پنل شامل آقایان دکتر منطقی (مدیرعامل سازمان صنایع هوایی و دبیر ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش بنیان هوایی و هوانوردی معاونت علمی و فناوری)، دکتر باستانی (دانشیار دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف)، و دکتر البدوی (عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه تربیت مدرس)؛ و متخصصان و دانشجویان این حوزه‌ مورد بررسی قرار گرفت.
در این بحث، نکات حائز اهمیت در توسعة فناوری مطرح شد و تأکید شد که بین توسعة اقتصادی و توسعة صنعتی رابطة یک‌به‌یک برقرار است؛ توسعة فناوری یک فرآیند سیستماتیک و تدریجی است؛ راه کوتاه‌تر کردن این فرآیند، استفاده از تجارب دیگران و بهره‌گیری از مشاوران و متخصصان است؛ توسعة صنعتی بدون یک سرمایه‌گذاری مستمر در تحقیق و توسعه اتفاق نمی‌افتد؛ و برای کسب فناوری‌های پیشرفته نیازمند یک نظم اجتماعی، سیاسی و علمی هستیم. همچنین، عدم وجود اقتصاد پایدار؛ برنامه‌ریزی نادرست؛ دولتی بودن صنایع؛ عمر کوتاه مدیریت‌ها؛ در نظر نگرفتن ضریب شکست بالای تحقیق و توسعه؛ تعدد نهادهای نظارتی؛ و طولانی شدن تحقیق و توسعه بعنوان مهمترین موانع توسعة فناوری در سطح ملی مورد بررسی قرار گرفت.
بعلاوه، عدم پذیرش بحث توسعة فناوری بعنوان یک ضرورت و فوریت بدلیل رقابتی نبودن صنایع کشور مطرح شد اما با توجه به شرایط کشور، برنامه‌ریزی بلند مدت برای نهادینه‌سازی الگوی رقابتی در صنایع کشور از طریق ایجاد تعاملات با برخی از کشورهایی که زمینة رقابتی شدن را در صنایع کشور ایجاد می‌کنند پیشنهاد شد، که البته با توجه به اینکه بنگاه‌ها نمی‌توانند و نباید در همة حوزه‌ها وارد شوند، باید در حوزه‌های خاصی که کشور در آن‌ها مزیت دارد ورود کرده و بر آن‌ها تمرکز کنیم و در این راستا نهادهایی از جمله معاونت علمی نباید مستقیما به انتقال فناوری بپردازند بلکه بایستی از بنگاه‌ها حمایت کنند.
در بررسی "قوانین و مقررات مرتبط با حوزة توسعة فناوری و مشکلات آن‌ها: تأکید بر قانون مالکیت فکری و دانش‌بنیان"، اعضاء پنل آقایان دکتر طباطبائیان (رئیس پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست¬جمهوری)، دکتر سلطانی (رئیس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی)، و دکتر صاحبکار (سرپرست امور شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان)، و متخصصان و دانشجویان حوزه‌های مربوطه به بحث و تبادل نظر پرداختند.
در این بحث، مواردی همچون تناقض برخی از قوانین موجود با یکدیگر؛ مشکلات ناشی از تضاد منافع و مشکلات صنفی؛ و عدم درک صحیح از بایدها و نبایدها درخصوص قوانین لازم در حوزة علم و فناوری کشور از جمله مشکلات عمدة موجود کشور در این حوزه مطرح شد و راه‌ بهبود شرایط موجود، شناسایی وضع موجود قوانین حوزه، حصول توافق جهت تحقق اهداف، و نهایتاً نظارت بر حسن اجرای توافقات پیشنهاد شد. همچنین به اقدامات در دست اجرای معاونت سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور در راستای ارتقاء قوانین مرتبط با حوزة توسعة فناوری، از جمله تدوین لوایح مربوط به نظام تأمین مالی علم و فناوری، یادگیری فناوری، حمایت از شرکت‌های بزرگ و حمایت از ساخت داخل اشاره شد که مطابق برنامه در اوایل سال 94 تکمیل و به دولت ارائه خواهد شد.
همچنین بیان شد که لایحة حقوق مالکیت فکری که از جانب معاونت علمی و فناوری به دولت ارائه شده است درحال حاضر در حال بررسی است. در خصوص شرکت‌های دانش‌بنیان، بحث نیاز به تدوین و تصویب قوانینی درخصوص انتقال فناوری، تعامل بازار سرمایه با شرکت‌های دانش‌بنیان،‌ تعامل بیمه‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان و اعمال ضمانت‌ها و حمایت‌های لازم، و مسائلی از این دست مطرح و بر تدوین و تصویب قوانین لازم در این موارد تأکید شد و با توجه به شرایط کشور، یشنهاد شد که در هر یک از مسائل پیش‌گفته تیم‌های عملیاتی تخصصی ایجاد شود تا این تیم‌ها با مدیریت کسانی که خود را وقف تحقق توسعة‌ کشور کرده‌اند، مسائل را شناسایی کرده و درجهت حل و رفع موانع اقدام کند و تا حصول نتیجه پیگیری کند.

نشست‌های سطح دانشجویان دکترا
در نشست‌های سطح دانشجویان دکترا نیز تاکنون سه نشست برگزار شده است. در اولین نشست آقای جواد وزیری (دانشجوی دکتری سیاستگذاری علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس) به ارائه و تشریح مراحل طی شده در پایان‌نامة دکتری خود با عنوان "گذار اجتماعی فنی صنعت دفاعی" پرداخت و هدف از پایان‌نامه خود را بررسی گذار صنایع دفاعی کشور از دیدگاه فنی-اجتماعی و نقد استراتژی‌های جاری صنعت دفاعی کشور عنوان کرد.
وی با ارائة تعریف مختصری از مفاهیم مطرح در پژوهش مورد بررسی (شامل مفهوم گذار، صنعت دفاعی، و ...) به مرور دیدگاه‌ها و تئوری‌های مرسوم در تشریح این گذار پرداخته و با نقد دیدگاه‌های مطرح شده، نظریة کنش بوردیو را بعنوان بهترین گزینه برای پاسخ به مسئلة‌ تحقیق معرفی کرده و توضیحاتی درخصوص 5 عامل نظریة کنش بوردیو و روش‌شناسی پژوهش ارائه کرد.
در نشست دوم آقای مسلم موسوی (دانشجوی دکتری سیاستگذاری علم و فناوری مركز تحقيقات سياست علمي كشور) به ارائه و تشریح مراحل طی شده در پایان‌نامة دکتری خود با عنوان "حکمرانی گذار نظام نوآوری در کشورهای درحال توسعه" پرداخت و با مروری بر فازهای توسعة فناوری، کارکردهای نظام نوآوری فناورانه، و موتورهای نوآوری و بررسی دو رویکرد STI و DUI با توجه به شرایط و مقتضیات کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه، این تحقیق را در راستای بررسی حکمرانی در گذار فناورانه در دو فناوری کشور (فناوری توربین‌های بادی و فناوری سلول‌های خورشیدی) دانست و با مرور روش تحقیق، هدف تحقیق را تبیین و توصیف توسعة دو حوزة‌ منتخب و استراتژی تحقیق را پس‌کاوی عنوان کرد.
در سومین نشست در این سطح خانم شربیانی (دانشجوی دکتری مدیریت تکنولوژی دانشگاه علوم و تحقیقات)، به ارائة پایان‌نامة دکتری خود با عنوان "نقش انسجام سیاستی در بهره‌برداری از فناوری‌های مناسب: ارائة الگو برای وزارت نیرو و وزارت کشاورزی ایران جهت مقابله با بحران آب در کشور" پرداخت و با اشاره به اینکه در شرایط فعلی و با وجود بحران، بیش از 92٪ مصرف آب شیرین کشور در بخش کشاورزی است و متأسفانه این برداشت از منابع آب زیرزمینی صورت می‌گیرد، این مشکل را ناشی از عدم استفاده از فناوری مناسب در بخش کشاورزی (آبیاری) و وزارت نیرو (بازگردانی آب‌های تجدیدپذیر) دانست و هدف از تعریف این پژوهش را بکارگیری مفهوم انسجام سیاستی درجهت مقابله با این بحران عنوان کرد. در چهارمین نشست در این سطح، آقای دکتر روح‌الله حمیدی مطلق به ارائة پایان‌نامة دکتری خود با عنوان "بررسی نهادی توسعه در صنعت داروسازی کشور" پرداخت.

نشست‌های سطح دانشجویان کارشناسی ارشد
در سطح دانشجویان کارشناسی ارشد، تاکنون سه نشست "اقتصاد فناوری و نوآوری و فهم تغییرات فناوری"؛ "بررسی نقش دولت و حاکمیت نوآوری"؛ و "مدیریت استراتژیک فناوری" برگزار شده است. در نشست اول، آقای دکتر سوزنچی، در نشست دوم آقای دکتر محمدی، و در نشست سوم آقای دکتر سوزنچی به ارائة مطالب برای دانشجویان کارشناسی ارشد و پاسخ به سوالات آن‌ها پرداختند.
با گذشت سه ماه از آغاز طرح گفتمان مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری و برگزاری سه دوره از سلسله نشست‌های طرح این طرح اکنون تعداد قابل توجهی از دانشجویان مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد و استادان، فعالان، و صاحبنظران حوزة مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری دانشگاه‌های صنعتی شریف، تربیت مدرس، علم و صنعت، تهران، و علامه طباطبائی و پژوهشکده‌های فعال در این حوزه گرد هم آمده‌اند و هدف معاونت سیاستگذاری و ارزیابی از تعریف طرح طرح گفتمان مدیریت و سیاستگذاری فناوری و نوآوری (ایجاد شبکه‌ای از همة فعالان حوزه) تاحدی محقق شده و امید است با ادامة اجرای طرح، این هدف بطور کامل محقق و منافع حاصل از آن در راه توسعة فناوری کشور مفید واقع شود.