پرورش عقل از منظر اسلام

پایگاه اطلاع رسانی بسیج استید فارس، برای رشد عقلی، عواملی وجود دارد و موانعی نیز بر سر راه رشد عقلی هست.

الف) عوامل رشد عقل

ایمان و تقوا. ایمان و روح را به مبدأ فیاضی هستی پیوند می­دهد و تقوا و پرهیزگاری زنگار معصیت و هوی را از جان می­زداید و بدینسان آیینه عقل و قلب صیقل خورده و برای درک و شناخت حقایق مستعد می‌گردد.

علم. یکی از عوامل رشد اندیشه و شکوفایی عقل، سروکار داشتن با مسائل علمی است. انسان دارای دو نوع آگاهی است: یکی آگاهی­هایی که از خارج به وسیله حواس دریافت می­کند و دیگری آگاهی­هایی که در نتیجه اندیشه و ابتکار از درون وی می­جوشد. این دو نوع دانس مکمل یکدیگرند؛ عقل در پرتو علم رشد می‌کند برنامه­های تربیتی و هدایت­گر اسلام برای رشد فکر و اندیشه به طور گسترده­ای از تعلیم و آموزش استفاده می­کند.

تفکر. تفکر به عنوان فعالیت اصلی عقل دارای گسترده ترین میدان در میان سایر قوای انسان است.

در منابع اسلامی تفکر بهترین عبادت ذکر شده و با اختلاف درجات، ثواب یک تا هفتاد سال عبادت برای آن تعیین شده است.

منابع تفکر . تفکر محورها و موضوعاتی است که انسان با تفکر در آنها رشد فکری و عقلی را بالا می‌برد اهم این منابع عبارتند از: جهان، قرآن، تاریخ و تجارب زندگی.

نفس انسانی. وجود انسان چه در بعد جسمانی و چه در بعد روانی و روحانی میدان گسترده­ای است برای فکر و تعقل که بینش انسانی را به رشد و کمال می­رساند.

جهان. انسان و جهان یعنی کتاب تکوین، میدان گسترده­ای است برای مطالعه و تفکر و با پیشرفت علم هر روز صفحه ای نو و اسرار تازه­تری از آن به روی بشر گشوده می­شود.

قرآن. تفکر و تدبر در آیات هدایت­گر قرآن و شگفتی­های کلام الهی (کتاب تشریع) و گوش دادن به رهنمودهایی آسمانی و تبشیر و انذار و مواعظ تکان دهنده و سایر اسرار و. رموز این «نقل اکبر» طریقی است مطمئن و در عین حال قابل درک برای همگان که قرآن مخاطبین را بدان فرا می­خواند:

منابع روایی و سیره معصومین. سخنان معصومین سیره انبیا و ائمه هدی که پرتو عملی ولایت و تجسم عینی هدایت است باید به عنوان یکی از منابع گرانسنگ اندیشه و معرفت مورد تعمق و تدبر قرار گیرد.

تاریخ. مطالعه تاریخ و سرگذشت پیشینیان منبع دیگر رشد عقل و تکامل اندیشه و برای آیندگان درس آموز است؛

تجارب زندگی. هر انسان در طول زندگی خویش تجارب زشت و زیبایی دارد که برای وی منبع تفکر و پند آموزی است.

شیوه تفکر. برای کشف حقیقت از طریق تکفر و مصنویت فکر از خطا باید به راه، روش اصول و قواعدی پایبند بود که در منطق مورد بحث قرار گرفته است. آزادی تفکر. علاوه بر اینکه باید منابع تفکر و شیوه اندیشه صحیح باشد لازم است انسان در اندیشیدن نیز آزاد باشد تا بتواند حقایق را کشف کند.

ب) موانع رشد عقل

انسان همواره در برابر رشد عقل خویش و صحیح اندیشیدن موانعی دارد که باید با تمسک به طرقی که غالباً در منابع اسلامی ذکری از آنها به میان آمده است آن مانعها را مرتفع سازد.

هوای نفس میان عقل و هوای نفس تضادی است غیر قابل انکار. قرآن از هوای نفس به عنوان عامل گمراهی، تیرگی عقل و کوردلی یاد کرده،

بردگی فکری. هر گاه تقلید به صورت دنباله وری بی منطق از دیگران باشد مانع رشد عقل می­شود از جمله تبعیت بی قید و شرط از نیاکان، خود باختگی در برابر اکثریت و آداب و سنتهای جاری اجتماعی و بیگانه زدگی.

تکیه بر ظن و شک: پیروی از ظن و گمان و تکیه بر شک و شبهات از دیگر آفات عقل است. قرآن کریم با اشاره به اینکه ظن و گمان بی نیاز کننده از حق نیست، کسانی را که دستخوش ظن و گمانند مورد نکوهش قرار می­دهد.

ج) عوامل تضعیف عقل

مقصود از عوامل تضعیف، شرایط و عوامل بیرونی است که نیروی تشخیص را تضعیف می‌کند و عقل و اندیشه را تحت الشاع قرار می­دهد.

فقر و نیازمندی

رفاه­زدگی. غرق شدن در لذتهای مادی، تجمل گرایی، و رفاه و مصرف زدگی موجب کندی و کودنی اندیشه می­شود.

بیکار و کارزدگی.همان گونه که کار مفید، بویژه هرگاه توأم با نوآوری و و ابتکار باشد، مستلزم به کارگیری عقل و رشد اندیشه است، بیکاری و کاهلی و تنبلی، موجب رکود عقل و مانع بالندگی اندیشه انسان می‌شود. غرق شدن در کار و افراط در اشتغال نیز فکر و اندیشه را دستخوش اختلال می‌کند؛

مصاحبت با ابلهان . حضرت علی(ع) می­فرماید: آن کس که با نادان همنشین شود از عقل خود کاسته است.

منبع:صالحین

انتهای خبر/224224